روزهای بعد از تولد نوزاد، ترکیبی از تجربه های شیرین و گاهی چالش برانگیز است. پایان دوران بارداری آغاز مرحله ای تازه در زندگی خانواده است؛ مرحله‌ای که با حضور نوزاد فضای خانه پر از تغییر و هیجان می شود. معمولاً در این روزها یکی از نزدیکان یا اعضای خانواده برای کمک و مراقبت در کنار مادر حضور دارد و بسیاری از دوستان و آشنایان نیز برای دیدار و تبریک قدم به خانه شما می گذارند.
با وجود این رفت‌وآمدها و شلوغی ها، فراموش نکنید که رسیدگی به خودتان اهمیت بالایی دارد. توصیه ها و پیشنهادهایی که اطرافیان از سر دلسوزی مطرح می کنند همیشه علمی یا درست نیستند، بنابراین بهتر است پیش از عمل کردن به آنها از صحتشان مطمئن شوید. در ادامه این مطلب از نی نی ون به نکات مهم مراقبتی پس از زایمان طبیعی، روش های خودمراقبتی در خانه و موقعیت هایی که نیاز به مشورت فوری با پزشک دارید پرداخته خواهد شد.
مراقبت های بهداشتی پس از زایمان طبیعی
بعد از زایمان طبیعی، رسیدگی به بهداشت فردی اهمیت زیادی دارد. این مراقبت ها هم به بهبود سریع‌تر زخم کمک می‌کنند و هم مانع از بروز عفونت می‌شوند. دو موضوع مهم در این دوره، مراقبت از بخیه ها و کنترل خونریزی است.
مراقبت از بخیه بعد از زایمان طبیعی
در بسیاری از زایمان‌های طبیعی، برای تسهیل خروج نوزاد، ناحیه پرینه (بین واژن و مقعد) برش کوچکی داده می‌شود که سپس بخیه می‌زنند. این بخیه‌ها سطحی‌تر از بخیه‌های سزارین هستند و معمولاً در بازۀ زمانی یک هفته تا ۱۰ روز بهبود می‌یابند. با این حال، مراقبت صحیح از بخیه‌ها تأثیر زیادی در سرعت ترمیم و جلوگیری از عفونت دارد.
نکات مهم برای مراقبت از بخیه ها:
- وضعیت نشستن: نشستن مستقیم روی بخیه می‌تواند باعث فشار و درد شود. استفاده از بالش طبی حلقوی یا نشستن به صورت مایل فشار را کم می‌کند.
- بهداشت روزانه: بعد از هر بار استفاده از سرویس بهداشتی، شست‌وشوی ناحیه با آب ولرم الزامی است. صابون یا مواد شوینده قوی ممکن است باعث تحریک زخم شوند، بنابراین فقط آب یا شوینده ملایم کافی است.
- خشک نگه داشتن زخم: رطوبت می‌تواند محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم کند. خشک کردن با یک حولۀ تمیز، دستمال نرم یا حتی سشوار با باد خنک توصیه می‌شود.
- تهویه مناسب: روزانه زمانی را بدون لباس زیر یا پوشک بهداشتی دراز بکشید تا زخم در معرض هوا قرار گیرد؛ این کار روند بهبودی را سریع‌تر می‌کند.
- پرهیز از فشار و فعالیت زیاد: ایستادن یا راه رفتن طولانی می‌تواند باعث کشش در ناحیه بخیه شود. بهتر است تا حد امکان در روزهای ابتدایی استراحت داشته باشید.
- خوددرمانی نکنید: استفاده از پماد یا کرم‌های مختلف بدون مشورت پزشک ممنوع است، زیرا بعضی از داروها می‌توانند به جای بهبود، باعث تحریک یا عفونت شوند.
کنترل خونریزی بعد از زایمان طبیعی
خونریزی پس از زایمان (لوشیا) یک فرآیند طبیعی است که به پاک‌سازی رحم کمک می‌کند. این خونریزی در زایمان طبیعی معمولاً بیشتر از سزارین است و ممکن است از چند روز تا چند هفته ادامه پیدا کند. شدت خونریزی در روزهای اول بیشتر است و به تدریج کاهش می‌یابد.
مراقبت ها و توصیه های کلیدی:
- نوع نوار بهداشتی: استفاده از نوارهای بهداشتی بزرگ، ساده و بدون پودر جاذب بهترین گزینه است. پدهای معطر یا مشبک ممکن است حساسیت یا عفونت ایجاد کنند.
- تعویض مرتب: هر ۲ تا ۴ ساعت یک‌بار نوار بهداشتی خود را عوض کنید تا هم بهداشت رعایت شود و هم از تجمع خون در ناحیه بخیه جلوگیری شود.
- پرهیز از تامپون: استفاده از تامپون یا کاپ قاعدگی در این دوران ممنوع است، زیرا مانع تخلیه کامل خون می‌شوند و احتمال عفونت را افزایش می‌دهند.
- انتخاب لباس مناسب: لباس زیر آزاد و پنبه‌ای کمک می‌کند جریان هوا در اطراف زخم برقرار باشد و بهبودی سریع‌تر شود.
- علائم هشدار: اگر خونریزی شما خیلی شدید شد (به طوری که هر یک ساعت نوار بهداشتی کاملاً خیس شود)، یا پس از هفته اول همچنان خون قرمز روشن مشاهده کردید، باید فوراً به پزشک یا ماما اطلاع دهید. همچنین بوی بد ترشحات، تب یا لرز می‌تواند نشانه عفونت باشد و نیاز به پیگیری فوری دارد.
تغذیه مناسب پس از زایمان طبیعی
پس از زایمان طبیعی، بدن شما انرژی زیادی صرف کرده و نیاز به مواد مغذی دارد، اما لازم نیست تمام انرژی از دست رفته یک‌باره جبران شود. روزهای اول پس از زایمان بهترین زمان برای خوردن غذاهای سبک و مغذی است، نه غذاهای سنگین یا چرب. هرچند خانواده و اطرافیان ممکن است توصیه کنند که گوشت زیاد یا غذاهای پرچرب بخورید، اما مصرف چنین غذاهایی در روزهای ابتدایی ممکن است باعث سوءهاضمه، یبوست و حتی آسیب به بخیه‌ها شود.
نکات مهم برای تغذیه سالم پس از زایمان:
- مصرف فیبر: استفاده از مواد غذایی حاوی فیبر بالا مانند برنج قهوه‌ای، نان سبوس‌دار و سبزیجات به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
- پروتئین سالم: دو بار در هفته ماهی‌هایی مانند قزل‌آلا یا سالمون مصرف کنید تا پروتئین و اسیدهای چرب امگا ۳ کافی به بدن برسد.
- میوه های خشک و تازه: انجیر خشک، برگۀ زردآلو یا هلو برای تأمین فیبر و ویتامین‌ها مفید هستند و مصرف میوه‌های تازه مانند انواع توت‌ها و پرتقال می‌تواند نیاز بدن به ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌ها را تأمین کند.
- اجتناب از غذاهای چرب: برخلاف تصور رایج، خوراکی‌هایی مثل کاچی به دلیل چرب بودن گزینه مناسبی برای روزهای پس از زایمان نیستند.
- لبنیات کم‌چرب: مصرف شیر و ماست کم‌چرب به تقویت استخوان‌ها و تأمین پروتئین کمک می‌کند.
- مایعات کافی: نوشیدن آب فراوان و آب میوه‌های طبیعی خانگی برای جلوگیری از کم‌آبی و حمایت از تولید شیر مادر اهمیت دارد.
- روغن های سالم: افزودن کمی روغن زیتون به سالاد یا غذاها، منبع خوبی از چربی‌های مفید برای بدن است.
با رعایت این نکات، علاوه بر بهبود سلامت جسمی، روند ترمیم بدن و بخیه‌ها نیز سریع‌تر خواهد بود و مادر انرژی لازم برای مراقبت از نوزاد را خواهد داشت.
استفاده از شکم بند بعد از زایمان طبیعی
یکی از دغدغه های مادران پس از تولد نوزاد، بازگشت شکم به حالت قبل از بارداری است. بسیاری از پزشکان و اطرافیان به عنوان راهکار، استفاده از شکم بندهای مخصوص پس از زایمان را توصیه می کنند. این شکم‌بندها علاوه بر کمک به جمع شدن شکم، می‌توانند تا حدی از دردهای کمر بکاهند و به مادر در انجام کارهای روزمره آرامش بیشتری بدهند.
شکم بندها معمولاً در دو نوع رایج وجود دارند:
۱. گن های بعد از زایمان
این نوع شکم‌بندها بیشتر شبیه یک شورت بلند طراحی شده‌اند که از قسمت بالای زانو تا روی شکم را می‌پوشاند. هرچند به سفتی و فرم‌دهی بدن کمک می‌کنند، اما باعث تعریق در ناحیه بخیه پرینه می‌شوند. به همین دلیل توصیه می‌شود تا زمان بهبود کامل بخیه‌ها، از این مدل استفاده نکنید تا خطر عفونت کاهش یابد.
۲. کمربندهای پهن مخصوص شکم
این نوع شکم‌بند مانند یک کمربند بزرگ دور شکم بسته می‌شود و از زیر شکم تا بالای آن را پوشش می‌دهد. استفاده از این مدل بلافاصله پس از زایمان طبیعی امکان‌پذیر است، به شرطی که بیش از حد سفت بسته نشود. وارد کردن فشار زیاد می‌تواند باعث اختلال در جریان خون یا حتی تشدید درد شود. هدف از استفاده، تنها حمایت ملایم از شکم و کمر است، نه فشار دادن شدید به اندام ها.
فعالیت های خانه داری پس از زایمان طبیعی
مادرانی که زایمان طبیعی داشته‌اند، معمولاً سریع تر از مادران سزارینی بهبود می‌یابند و می‌توانند حتی یک روز پس از زایمان قدم بزنند یا فعالیت های سبک انجام دهند. با این حال، لازم است به بدن خود فرصت کافی برای ترمیم و استراحت بدهید و بلافاصله پس از تولد نوزاد، فعالیت‌های سنگین را شروع نکنید.
برخی مادران به دلخواه خود یا به دلیل مسئولیت های خانوادگی، تلاش می‌کنند همه کارهای خانه را انجام دهند؛ اما این کار می‌تواند روند بهبود را کند کرده و سلامت شما را به خطر بیندازد. برای جلوگیری از فشار بیش از حد و حفظ انرژی، بهتر است نکات زیر رعایت شود:
- اجسام سنگین را بلند نکنید: بلند کردن وزنه یا اجسام سنگین می تواند به بخیه ها و عضلات شکم آسیب برساند.
- پرهیز از فعالیت زیاد و طولانی: انجام کارهای طولانی و خسته کننده باعث خستگی شدید و کاهش انرژی می شود.
- آشپزی سبک و کوتاه: از انجام آشپزی های طولانی خودداری کنید و در صورت امکان وعده های غذایی سبک آماده کنید.
- مشارکت در مراقبت از دیگر کودکان: اگر کودک دیگری دارید، بهتر است از همسر یا دیگر اعضای خانواده برای کمک در مراقبت از آنها استفاده کنید.
- کمک گرفتن از اطرافیان: می توانید از خانواده یا دوستان بخواهید برای خرید، پر کردن یخچال یا آوردن وعده‌های غذایی به شما کمک کنند.
رعایت این موارد به شما کمک می‌کند تا انرژی لازم برای مراقبت از نوزاد جدید را داشته باشید و روند بهبود جسمی و روحی پس از زایمان سریع‌تر شود.
موارد نیازمند تماس فوری با پزشک بعد از زایمان طبیعی
اولین مراقبت پزشکی پس از زایمان طبیعی معمولاً در روز اول تا سوم انجام می‌شود. بعد از ترخیص از بیمارستان، بهتر است در روز سوم برای چکاپ دوباره به مرکز درمانی مراجعه کنید. مراقبت‌های بعدی برای مادر و نوزاد نیز در زمان‌های مشخص انجام می‌شوند:
- مراقبت نوزاد: بین روزهای سوم تا پنجم بعد از تولد
- مراقبت دوم مادر: بین روز ۱۰ تا ۱۵ بعد از زایمان
- مراقبت سوم مادر: بین روزهای ۳۰ تا ۴۲ بعد از زایمان
علاوه بر این بازه های زمانی، در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر پس از بازگشت به خانه، لازم است فوراً با پزشک یا ماما تماس بگیرید:
علائم عمومی و تب:
- تب، حتی اگر خفیف باشد
- درد شدید یا رو به افزایش در ناحیۀ واژن یا پرینه
- خونریزی که بعد از هفته اول کاهش نیافته باشد
- ترشحات بدبو از واژن
علائم مرتبط با سینه و شیر:
- درد یا حساسیت شدید در یک قسمت از سینه
- تورم یا قرمزی همراه با درد
علائم قلبی و تنفسی:
- درد قفسه سینه یا سرفۀ همراه با خون
- تنگی نفس یا احساس کمبود اکسیژن
- ضربان قلب نامنظم یا شدید
علائم ادراری و گوارشی:
- درد یا سوزش هنگام ادرار
- استفراغ شدید یا مداوم
علائم عصبی و بینایی:
- سردرد شدید و ادامه دار
- مشکلات بینایی مانند تاری، دوبینی یا دیدن نقاط نورانی
علائم پا و گردش خون:
- درد شدید، مداوم یا حساسیت به لمس پا
- احساس گرما، تورم یا قرمزی در پا
نشانه های شوک یا اختلال روحی:
- سرگیجه، ضعف، تپش قلب، تنفس کوتاه یا سریع، رنگ پریدگی
- احساس بی قراری، سردرگمی یا شوک
- افسردگی شدید، اندوه یا ناامیدی
رعایت این نکات به شما کمک می کند تا هرگونه عارضه جدی پس از زایمان به موقع تشخیص داده شده و درمان مناسب انجام شود، و از بروز مشکلات شدید جلوگیری شود.
